Το Πάσχα στην Κέρκυρα είναι πάρα πολύ γνωστό. Τότε το γιορτάζατε με τον ίδιο τρόπο; Το Πάσχα στην Κέρκυρα, όχι, δεν το γιορτάζαμε ακριβώς με τον ίδιο τρόπο αλλά περίπου με τον ίδιο τρόπο. Εγώ αυτό το Πάσχα που γνώρισα που γιορτάζεται, είδες, το Πάσχα έχει τους Επιταφίους, έχει το να πάμε στην εκκλησιά, οι…
Πώς περιποιούνταν παλιά οι άνθρωποι τον εαυτό τους; Υπήρχανε κομμωτήρια ή κέντρα αισθητικής; Κυρίως οι γυναίκες θέλανε να περιποιούνται τον εαυτό τους, να στολίζονται, να βάζουνε αρώματα, να κόβουνε τα μαλλιά τους, να κάνουνε διάφορες κομμώσεις, αυτό το θέλανε πάντοτε κυρίως οι γυναίκες. Όχι που και οι άντρες υστερούσανε. Οι γυναίκες πηγαίνανε και σε ορισμένες…
Είχατε σοβαρές ασθένειες την εποχή εκείνη, σαν τον κορονοϊό; Κορονοϊό όχι, τον κορονοϊό δεν τον είχαμε, αυτό είναι καινούριο φρούτο. Όμως αρρώστιες υπήρχαν πολλές και πολλές παιδικές αρρώστιες, οι οποίες βασανίζανε τον κόσμο. Ήτανε η ιλαρά, ο κοκίτης, η φυματίωση, η ανεμοβλογιά, τα αγόρια είχαμε τους μαγουλίτες ή μαγουλάδες… Υπήρχανε αρρώστιες οι οποίες βασανίζανε τον…
Πώς επικοινωνούσατε με ανθρώπους εκτός νησιού; Με ανθρώπους εκτός νησιού γράφαμε, γράφαμε μάτια μου. Γράφαμε γράμματα, επιστολές. Γράφαμε ή στέλναμε τηλεγραφήματα. Τηλέφωνα πολύ αργότερα είχαμε και για να πάρεις τηλέφωνο, τηλέφωνο δεν είχες σπίτι. Που έχεις τώρα τηλέφωνο στο σπίτι, σου λέει: «Έχεις σταθερό, τι νούμερο έχεις;», δεν είχαμε τέτοιο. Πηγαίναμε εις τον ΟΤΕ, ο…
Και πώς ήτανε τα σπίτια σας τα παιδικά σας χρόνια; Τα σπίτια μας συνήθως ήτανε… Μέσα στην πόλη υπήρχανε διαμερίσματα τα οποία ήτανε φτωχικά. Ορισμένες φορές, έξω από την πόλη υπήρχανε και ισόγεια διαμερίσματα που μέναμε. Τα σπίτια, όμως, μέσα στην πόλη είχανε το χαρακτηριστικό αυτό της παλιάς πόλης που έχει ψηλά σπίτια, έτσι δεν…
Τι φαγητά συνηθίζατε να τρώτε; Τα φαγητά που τρώγαμε είναι και τα φαγητά που τρώω ακόμα και τώρα, δεν τα έχουμε αλλάξει. Δηλαδή fast food και έτοιμα φαγητά δεν είχαμε, μαγειρεύαμε στο σπίτι. Μαγειρεύανε συνήθως η μάνα, η γιαγιά… Η γιαγιά κερκυραίικα ξέρεις πώς λέγεται, έτσι; Ξέρεις πώς λέγεται η γιαγιά στα κερκυραίικα; Νόνα; Νόνα,…
Τα ρούχα σας ήταν ίδια με σήμερα ή ήταν παραδοσιακές φορεσιές; Όχι, ήτανε διαφορετικά. Πρώτα απ’ όλα, τα αγόρια φορούσαμε όλα κοντό παντελόνι. Μέχρι τη δευτέρα-τρίτη γυμνασίου κοντό παντελόνι είχαμε και αυτό οφειλότανε κυρίως στο ότι το κοντό το παντελόνι ήθελε λιγότερο ύφασμα απ’ ό,τι το μακρύ και κάναμε οικονομία, υπήρχανε και αυτοί οι λόγοι.…
Ήρθε ξαφνικά. Ένα πρωί ακούσαμε εμβατήρια στο ραδιόφωνο και μετά –μιλάω για την Κέρκυρα, έτσι;- μαζέψανε πολύ κόσμο και τον πήγαν στο Φρούριο. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν άνθρωποι οι οποίοι –εντός εισαγωγικών, όχι απαραίτητα όλοι- είχανε σχέση με την λεγόμενη αριστερά την εποχή αυτή. Δεν θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν απαραίτητα κομμουνιστές, ήτανε…
Ήθελα να πω εγώ κάτι σε σχέση με τη γλώσσα, όπου μιλάγαμε και στον βορρά και στον νότο και το Μαντούκι και στην πόλη τελείως διαφορετική γλώσσα. Για παράδειγμα- και αυτό ισχύει για όλη την Κέρκυρα- υπήρχαν λέξεις… την καρέκλα την λέγαμε «σκάνιο», το παράθυρο το λέγαμε «φανέστρα». Υπήρχανε λέξεις διαφορετικές και τρόπος ομιλίας, ακόμη…
Οι άντρες και οι γυναίκες είχαν τα ίδια δικαιώματα; Όχι, ποτέ. Στην Κέρκυρα όμως, υπήρχε μια τεράστια διαφορά. Όλη η Επτάνησος φαινομενικά –φαινόντανε τα πράγματα, δεν ήταν ακριβώς έτσι- έδινε πολύ μεγαλύτερη, πολύ καλύτερα τη θέση της εις τη γυναίκα, δηλαδή θα μπορούσαμε να πούμε ότι η κοινωνία της Κέρκυρας και των Επτανήσων- και της…
Πρόσβαση στα πράγματα, πολύ καλή ερώτηση. Δύσκολη. Τα πρώτα αντιβιοτικά μας τα φέρανε από το στρατό, όταν βγήκανε τα πρώτα αντιβιοτικά, γύρω στο ’53 που μπορούσαμε να έχουμε καλύτερη πρόσβαση, ήτανε από τον στρατό. Υπήρχανε όμως και φαρμακεία τα οποία φτιάχνανε φάρμακα, γι αυτό και τους φαρμακοποιούς την εποχή αυτή δεν τους λέγαμε φαρμακοποιούς, τους…
Υπήρχε νοσοκομείο στο νησί. Το πρώτο νοσοκομείο ήταν αυτό που είναι δίπλα εις στις φυλακές, που τώρα δίπλα εκεί είναι το γυμνάσιο […] το 3ο και το 4ο. Αυτό ήταν ένα κτίριο το οποίο ήταν νοσοκομείο, το γνώρισα, με πήρανε παιδί εκεί άρρωστη και είχε πάρα πολύ κόσμο, είχε πολλούς αρρώστους, είχε πολύ προσωπικό, είχε…
Υπήρχανε επικίνδυνες ασθένειες την εποχή… κάτι σαν τον κορονοϊό που έχουμε σήμερα; Υπήρχανε πολλές γι αυτό υπήρχανε και εκφράσεις τις οποίες ξαναβλέπω εγώ τώρα με τον κορονοϊό : «Μην πέσεις! Μη χτυπήσεις, μη γλιστρήσεις!», «Βάλε κάτι επάνω σου!», «Πλύνε τα χέρια σου!», αυτά τι σημαίναν; Το «μη πέσεις», έπρεπε να προστατευτείς από τον τέτανο ο…
Πώς επικοινωνούσατε με τους ανθρώπους εκτός σπιτιού; Λοιπόν, ναι, πολύ ωραίο αυτό. Στην πόλη, υπήρχανε 2-3 άνθρωποι οι οποίοι μεταφέρανε τα γράμματα, τα πράγματα, τις σημειώσεις… Όπως τώρα στέλνεις ένα sms, τότε υπήρχε ένας κύριος στην πόλη τον οποίο τον στέλνανε να πάει να πει έτσι ή να δώσει γράμμα. Το τηλέφωνο μπήκε γύρω στο…
Λοιπόν, ο δάσκαλος –δεν ξέρω αν το ξέρετε εσείς αυτό, αλλά εγώ το ξέρω γιατί είμαι δασκάλα- έχει στα χέρια του πάρα πολύ μεγάλη δύναμη όταν μπαίνει στην τάξη. Μπορεί να κάνει το παιδί να αισθανθεί θεός και μπορεί και μόνο με το χαμόγελό του, να το στεναχωρήσει πάρα πολύ. Την εποχή αυτή, οι δάσκαλοι…
Υπήρχε τουρισμός στο νησί τότε; Υπήρχε τουρισμός στην Κέρκυρα πάντα, όμως ήταν πάρα πολύ λίγος, γι αυτό –αν θυμάστε- θα ακούσατε και για τους Ντάρελς. Τώρα πώς ξεκινούσε ο τουρισμός. Ο τουρισμός ξεκινούσε από το ότι οι υψηλές οικογένειες, αυτές που είχανε χρήματα… αν λάβουμε υπόψη μας ότι ο Πρίγκιπας, ο σύζυγος της Βασιλίσσης της…
Υπήρχανε μαιευτήρια; Και αν όχι, πώς γεννούσαν οι γυναίκες; Υπήρχαν μαιευτήρια, ήταν πολύ λίγες οι γυναίκες που γεννούσανε στα σπίτια. Καταρχήν, υπήρχανε οι μαίες, αυτό που λέμε η «μαμή» που πήγαινε να ξεγεννήσει. Υπήρχανε με τα ονόματα: υπήρχε στο Μαντούκι η κυρία Πετσάλη, υπήρχε η Πέρλα εις την πόλη η οποία ήταν Εβραία και πολύ…
Τα ρούχα που φορούσατε σας τα παρείχανε ή τα αγοράζατε από κάπου; Τα ρούχα που φορούσαμε δεν μας τα παρείχαν, τα φτιάχνανε οι γονείς μας. Και εδώ- αν έχουμε τον χρόνο- να σας το πω το περιστατικό αυτό: εγώ είχα μια ζακέτα μπλε που μου είχε πλέξει η γιαγιά μου και ήμουν πολύ ευχαριστημένη. Της…
Μια μικρή παρένθεση για τον τουρισμό της Κέρκυρας: το 1964-65, ξεκίνησε ο τουρισμός εις το Castello Bibelli. Το Castello Bibelli είναι ένας πύργος κάτω από την Κορακιάνα, ο οποίος καταρρέει τώρα. Σε αυτόν τον πύργο πηγαίνανε παλιά πρίγκιπες Αλβανοί για κυνήγι. Μια μικρή παρένθεση είναι ότι εσείς τώρα λέτε: «Αλβανοί», στην εποχή τη δική μας…
…την εποχή αυτή, δεν μπορούσαμε να καταπολεμήσουμε τον δάκο. Ο δάκος είναι αυτό το έντομο το οποίο τρώει την ελιά. Εγώ σαν μικρό παιδί δεν φοβόμουνα τίποτα, φοβόμουνα μόνο τον δάκο. Άκουγα «δάκος» και έτρεμα. Γιατί; Γιατί ο πατέρας μου δούλευε στην ελαιουργεία και όταν είχε δάκο και δεν υπήρχε σοδειά, έκλεινε το εργοστάσιο και…
Ποια επαγγέλματα ήταν τα πιο συνηθισμένα στο νησί; Πολύ συνηθισμένο επάγγελμα ήταν το επάγγελμα του φορτοεκφορτωτή, δηλαδή εκεί που είναι τώρα η σπηλιά, υπήρχανε άνθρωποι οι οποίοι φορτώνανε, οι οποίοι φωνάζανε: «Φακίνο! Φακίνο!» γιατί θέλανε να πας ή «Βαστάζο» για να σου κάνουν μεταφορές. Επάγγελμα επίσης, και όχι από τα πολύ σίγουρα, ήταν εκείνο των…
Το φαγητό ήτανε λιτό για τους περισσότερους Κερκυραίους και βέβαια, στην εποχή τη δική μας, το γάλα ήθελε πάρα πολλή προσοχή, διότι όπως τώρα έχουμε να φοβηθούμε τον κορονοϊό, τότε είχαμε να φοβηθούμε πάρα πολλές ασθένειες. Είχαμε να φοβηθούμε τη δαμαλίτιδα πρώτα από όλα που ήτανε από τις αγελάδες και μας εμβολιάσανε στα σχολεία όλους…
Τι φαγητά συνηθίζατε να τρώτε; Καταρχήν, ένα πράγμα που δεν το ξέρουμε οι Κερκυραίοι είναι ότι οι Κερκυραίοι ήμαστε πάρα, πάρα, πάρα πολύ φτωχοί και η ύπαιθρος και οι πόλεις. (…) Τα φαγητά μας ήτανε πάρα πολύ λιτά, πάρα πολύ υγιεινά. Τρώγαμε φθηνό ψάρι, πάρα πολλά χόρτα και τα βράδια τρώγαμε ένα μείγμα από καλαμπόκι,…
Μέχρι πολύ πριν από τον πόλεμο, ας πούμε μέχρι τον πόλεμο, η ύπαιθρος είχε τις παραδοσιακές φορεσιές και μπαίνανε φορώντας τες στην πόλη. Η πόλη φορούσε ευρωπαϊκά ρούχα που τα λέγαμε, εκτός κι αν ερχόντανε- που ερχόντανε πολύ συχνά- οι Ηπειρώτες, οι οποίοι φορούσαν πολύ περισσότερο την παραδοσιακή στολή απ’ ό,τι εμείς. Η πόλη της…
Καταρχήν, υπήρχε μια μεγάλη διαφορά στα σπίτια της πόλης από τα σπίτια των χωριών. Ένα κοινό χαρακτηριστικό και των δύο σπιτιών είναι ότι ήταν υγρά. Πολύ περισσότερο υγρά απ’ ό,τι είναι τώρα γιατί δεν είχαμε θέρμανση άλλη από μία σόμπα στην πόλη ή τα τζάκια που είχανε στην κουζίνα στα χωριά. Σαν αποτέλεσμα, υπήρχαν σκεύη…
Θυμάστε κάποια ιστορία από την Κατοχή; Το 1944 ήμουνα 5 χρονών. Σηκωθήκαμε το πρωί και ακούσαμε πυροβολισμοί, ήταν 4 καράβια κάτω από την Τήνο, κάτω από την Καρδιανή, γερμανικά τα οποία τα ‘χανε ανακαλύψει τα αεροπλάνα τα ελληνικά και έβαζε ο ένας στον άλλον, πόλεμος να το πούμε έτσι. Αυτά τους αναγκάσανε αφού τους ηύρηνε…
Άλλη μια ιστορία: εδώ στην παραλία του Αγίου Πέτρου, ήτανε προ-προπαππούς της γιαγιάς μου-2 φορές, 3- και μείνανε με τον γιο του εκεί και το βράδυ που βγήκανε οι πειραταί, επήγανε στον αχυρώνα που είχε το κτήμα μέσα. Εκείνος είχε κλείσει την πόρτα, αλλά βάζοντας ο πειρατής το χέρι μέσα να την ανοίξει, του το…
Άλλο ένα ήτανε: επήγε κάτω στη θάλασσα που είχε ένα κτήμα κάποιος από εδώ από το χωριό και βρήκε, είχε αράξει το καΐκι-να το πούμε έτσι- των πειρατών και του είχαν πάρει το βόδι, το είχαν σφάξει και το γδέρνανε για να το κόψουν κομμάτια και να το πάρουνε οι πειρατές. Εκατέβηκε λοιπόν αυτός και…
Θα ήθελα να πείτε στα παιδιά αυτό που μας λέγατε για τους πειρατές πριν. Να σας πω αυτές τις ιστορίες για τους πειρατές που ξέρω, τις ξέρω από τη γιαγιά μου. Κάποτε εδώ στην Καρδιανή κάτω στη θάλασσα, ήταν ένας και θέριζε τη νύχτα. Είχε σπείρει κριθάρι και θέριζε τον κάμπο και είδε τους πειρατές…
Αν υπήρχε ένας τραυματισμός- κάτι επείγον, τι κάνατε; Ακούστε. Η μαμά μου ήτανε ο γιατρός του χωριού, ενέσεις έκανε, αν κάποιος χτύπαγε το πόδι του τού το ‘φτιαχνε, έκανε γιατροσόφια που λέμε, έκανε έναν ειδικό νάρθηκα. Να βγάλει το χέρι του, να στραμπουλίξει το πόδι του, να χτυπήσει το κεφάλι του, να του βάλει ιώδιο…
Πώς διασκεδάζατε τότε; Κάνατε συχνά γιορτές; Ναι, διασκεδάζαμε στα πανηγύρια. Αυτή ήταν η διασκέδαση, άλλη διασκέδαση εκτός από τα πανηγύρια μπορεί να ήτανε του χωριού το πανηγύρι, μπορεί να ‘τανε σε ένα διπλανό χωριό να πηγαίναμε σε πανηγύρι, αυτά ήτανε. Γιορτές διασκεδάζαμε στα σπίτια μας, δεν είχαμε άλλη διασκέδαση.
Αν κάποια κοπέλα ήταν έγκυος, τι κάνατε; Πώς τη βοηθούσατε; Άμα ήταν έγκυος μια κοπέλα, υπήρχε μαμή εδώ. Υπήρχε στο άλλο χωριό μαμή η οποία ήξερε και την παρακολουθούσε. Βέβαια, με τα μέσα που υπήρχαν τότε, δεν ξέρω τώρα, τώρα είναι αλλιώς τα πράγματα. Όταν ήτανε να την πιάσουν οι πόνοι που λέμε, εφέρναν την…
Παλιά οι δρόμοι ήταν χωματόδρομοι; Υπήρχαν δρόμοι στο χωριό; Όχι, εδώ ήταν με πέτρες. Ήταν πέτρινα τα σκαλοπάτια και οι δρόμοι ήταν πέτρινοι. Τα οποία… περνούσαν ζώα, δηλαδή περνούσαν γαϊδούρια, μουλάρια, αγελάδες. Είχε και με χώμα αλλά το χώμα εδώ είναι λίγο, δεν είναι πολύ, ήταν πέτρες, πέτρινα. Και βλέπεις, αν ξέρετε, ο απάνω δρόμος…
Πώς περνούσατε τον ελεύθερο χρόνο σας σαν παιδιά; Με τα παιχνίδια. Μαζευόμασταν τα παιδιά της γειτονιάς ή άλλα παιδιά από την άλλη γειτονιά-γιατί ήμαστε πολλά παιδιά- να παίξουμε «ομάδες», να παίξουμε τη «μακριά γαϊδούρα» που λέγαμε, να παίξουμε «το λουρί της μάνας» σε ανοιχτό χώρο… ε άμα έβρεχε, καθόμαστε μέσα. Το δύσκολο ήτανε το διάβασμα,…
Από πού ψωνίζατε; Είχατε σούπερ μάρκετ; Όχι, εδώ δεν είχε σούπερ μάρκετς, εδώ τα λέγανε «μπακάλικα». Εδώ η Καρδιανή είχε 3 μπακάλικα και από εκεί δεν είχε όπως είναι τώρα που έχει τόσα πολλά πράγματα. Στο μπακάλικο θα πήγαινες να πάρεις: σπίρτα που ανάβαν τη φωτιά, πετρέλαιο, σαπούνι, ρύζι, ζάχαρη, μπακαλιάρο, σαρδέλες, φασόλια. Τα περισσότερα…
Όταν κάποιος ήταν άρρωστος τι κάνατε; Είχατε φάρμακα; Ήτανε δύσκολο, η μετακίνηση… Ερχότανε ο γιατρός στο σπίτι. Πηγαίναμε και φέρναμε τον γιατρό και ο γιατρός αν ήτανε στα Υστέρνια-γιατί τότε ήτανε η Καρδιανή- ή αν ήτανε από τη Χώρα και ήταν πολύ δύσκολα άμα αρρωστούσε. Φτιάχνανε πολλά οι γυναίκες –να το πούμε- φάρμακα, όπως είναι…
Πώς μετακινούσασταν από το ένα χωριό στο άλλο; Ή με τα πόδια… Εγώ έχω γυρίσει όλη την Τήνο με τα πόδια για να καταλάβεις, τα μονοπάτια τα ξέρω όλα της Τήνου και είχαμε και γαϊδουράκια, που το παίρναμε και πηγαίναμε με το γαϊδουράκι. Όλος ο κόσμος έτσι, άλλος με τα πόδια, άλλος με το γαϊδουράκι.…
Η τηλεόραση είμασταν μεγάλοι που ήρθε, είχαμε μεγαλώσει πια. Είχαμε ράδιο όμως, ράδιο και ακούγαμε μουσική, ακούγαμε τα νέα, ακούγαμε διάφορα που έβαζε το ράδιο σίριαλ. Είχατε ηλεκτρονικές συσκευές εκτός από το ράδιο; Όχι, όχι, όλα με τα χέρια γινόντανε. Δεν είχε τίποτα, δεν είχε όχι. Ηλεκτρικές, αφού δεν υπήρχε ρεύμα! Δηλαδή όταν μεγαλώσαμε, το…
Εμείς τα παιδιά πηγαίναμε στα χωράφια. Εγώ πριν πάω στο σχολείο, είχα κατσίκια στο βουνό και σηκωνόμουνα το πρωί, έπρεπε να πάω για τα κατσίκια και να γυρίσω 8 η ώρα που θα σήμαινε το σχολείο-το κουδούνι να ‘μαι στην πόρτα, να μπω μέσα. Και το μεσημέρι μπορούσα να πάω το απόγευμα να ποτίσω τις…
Ο δάσκαλος ήτανε… είχαμε και τα γέλια μας, είχαμε και τα… Είχε και μαθητές που δεν ήτανε φρόνημα παιδιά και δεν τον άφηναν να κάνει μάθημα και πολλές φορές τα έβγαζε έξω, Τα παιδιά, δεν τα άφηνε, όποιος ήτανε αυτό τα έβγαζε όξω, τα μεγάλα τα παιδιά τα αγόρια που κάνανε, και τα μικρά βέβαια.…
Σχολείο πήγα στην Καρδιανή, στην Καρδιανή το χωριό έχει σχολείο. Ήτανε εξατάξιο, με έναν δάσκαλο έξι τάξεις και όταν πήγα το ’46 ήμασταν 56 παιδιά σε ένα σχολείο. Το σχολείο ήταν μια αίθουσα, με τρεις σειρές θρανία και δύο πίνακες μπροστά, με την έδρα του δασκάλου βέβαια. Και τα μαθήματα τότε, για να καταλάβεις, δεν…
Φτιάχνατε παιχνίδια; Παιχνίδια χειροτεχνίες, χειροτεχνίες φτιάχναμε στο σχολείο. Τα σπιτάκια, που κόβαμε τα χαρτιά και τα κολλούσαμε με κόλλες γλασέ που φτιάχνανε τα παιδιά, δηλαδή η κάθε τάξη. Αυτά φτιάχνανε, χειροτεχνία. Φτιάχναμε διάφορα πραγματάκια, ένα σπιτάκι με κήπο και βρίσκανε από εκεί που τρέχει το νερό, ένα πράσινο χόρτο και βάζανε πρασινάδες γύρω-γύρω, δηλαδή τέτοια…
Τα παιχνίδια που παίζαμε ήταν στο σχολείο, γιατί το σχολείο είναι ακριβώς κάτω εδώ. Είχε μια μεγάλη αυλή η εκκλησία, γυρίζαμε γύρω-γύρω στην εκκλησία. Άμα ήτανε κρύο, παίζαμε κυνηγητό για να ζεσταθούμε -που βγαίναμε διάλλειμα. Τα παιχνίδια μας ήτανε: «το παστέλι», κουτσό, που παίζαμε: ήταν οι πλάκες χωρισμένες όπως είναι η αυλή στρωμένη, όπως είναι…
Ήταν ο πατέρας μου, η μητέρα μου, η γιαγιά μου, ο παππούς μου- τους πρόφτασα- και τα αδέρφια μου ήτανε ο Νίκος, ο Πέτρος και η Φιλιώ η αδελφή μας η πιο μικρή. Εγώ έμεινα στην οικογένεια εδώ, είχα τα χωράφια μας τα γεωργικά, οτιδήποτε γινόταν στα χωράφια μας τα έφτιαχνα εγώ. Τα αδέρφια μου…
Εγώ μεγάλωσα εδώ στην Καρδιανή, εδώ γεννήθηκα το 1939. Σχολείο πήγα εδώ στο χωριό γιατί υπήρχε σχολείο τότε, είχε πολλά παιδιά και το ’46 πήγα στην πρώτη δημοτικού. Ήμαστε 56 παιδιά στο σχολείο μας όταν πήγα εγώ το ’46, τώρα έχει κλείσει, δεν έχει κανένα…
Τι κάνατε μετά το σχολείο; Πηγαίναμε στο σπίτι, τρώγαμε και μετά αρχίζαμε και διαβάζαμε. Εμείς όμως εκείνη την εποχή, Δευτέρα-Τρίτη-Πέμπτη και Παρασκευή, είχαμε μάθημα το απόγευμα. Δηλαδή θα σχολούσαμε κατά τις 12 η ώρα και το απόγευμα θα πηγαίναμε και θα είχαμε Θρησκευτικά, Γεωγραφία ή Καλλιτεχνικά και προετοιμαζόμασταν. Εγώ τουλάχιστον έκανα τα γραπτά, δηλαδή Μαθηματικά…
Τι παιχνίδια παίζατε στο σχολείο; Παίζαμε μπάλα, κυνηγητό, μήλα… αυτή τη μπάλα που σας είπα, που κάναμε έναν κύκλο γύρω-γύρω και η μια έριχνε στην άλλη. Τα αγόρια έπαιζαν σκλαβάκια, κρυφτό… αυτά.
Θυμάστε καμία ιστορία που είχε γίνει στο σχολείο σας; Λοιπόν, ήμουνα έκτη δημοτικού και είχαμε τότε τον κύριο Γρυπάρη που ήτανε και διευθυντής μας και το πρώτο ήτανε, ότι μας σήκωνε και γράφαμε ορθογραφία στον πίνακα, όλα τα παιδάκια- δε θυμάμαι τότε πόσα παιδάκια ήμασταν, 30;- μισά-μισά. Ο πίνακας δεν ήταν ένας μαύρος πίνακας, αλλά…
Πού πηγαίνατε σχολείο; Εγώ πήγαινα στο 1ο δημοτικό, αυτό που υπάρχει και τώρα, είναι το πρώτο σχολείο της Τήνου. Δεν έχουν γίνει πολλές αλλαγές, τώρα είναι η επέκταση μιας αίθουσας-δυο αιθουσών που τότε ήταν οι τουαλέτες μας, στα χρόνια τα δικά μου. Ήτανε τέσσερεις μεγάλες τάξεις και μία αίθουσα υπήρχε στη Μοσχούλα, το οποίο είναι…
Σας έλεγαν παραμύθια; Βέβαια, γιατί εμείς δεν είχαμε τηλεόραση, είχαμε ραδιόφωνο. Κάθε βδομάδα- δύο φορές την εβδομάδα, μας έβαζε η μαμά τη «Θεία Λένα». Ήταν μία κυρία και τη λέγανε κυρία Λένα και τα παιδιά τη βάφτισαν «Θεία Λένα» και ακούγαμε τα παραμυθάκια και διάφορες άλλες ιστορίες, αλλά εμείς είχαμε άλλη «Θεία Λένα». Είχαμε τη…
Πού γεννηθήκατε; Εγώ γεννήθηκα εδώ στην Τήνο, στην πόλη. Τότε οι γονείς μας δεν πήγαιναν σε νοσοκομείο, γεννούσαν στο σπίτι και με γέννησε εδώ στο σπίτι μας. Πείτε μας για την οικογένειά σας. Η δική μου οικογένεια ήταν ο μπαμπάς, η μαμά και είχα 3 αδέρφια, ένα αγόρι και ένα κορίτσι ακόμα, εγώ ήμουν η…
Πώς διασκεδάζατε; Κάνατε συχνά γιορτές; Να αρχίσω από το σχολείο: γιορτές κάναμε τα Χριστούγεννα, πολύ ωραίες γιορτές, 25η, 28η Οκτωβρίου, των Τριών Ιεραρχών, δεν είχαμε τότε σχολείο. Έλεγαν πολύ λίγα ποιήματα των Τριών Ιεραρχών αλλά είχαμε και ομιλίες, μας μιλούσε ένας δάσκαλος. Αποκριές τότε δεν κάναμε γιορτή όπως κάνουνε τώρα, γίνονται διάφορα πάρτι στο σχολείο.…
Είχατε σούπερ μάρκετ; Από πού ψωνίζατε; Σούπερ μάρκετ με τη μορφή τη σημερινή δεν είχαμε, είχαμε όμως μπακάλικα. Είχαμε 5-6 μπακάλικα μέσα στην πόλη. Και ο πατέρας μου είχε μπακάλικο και τα χωριά είχαν μικρά μπακαλικάκια. Τα μπακαλικάκια των χωριών ήταν ένα με το καφενείο. Δηλαδή κατέβαιναν οι άνθρωποι κάτω, από τα μεγάλα μπακάλικα έπαιρναν:…
Πώς μετακινούσασταν; Πηγαίνατε από το ένα χωριό στο άλλο; Μέσα στην πόλη, πάντοτε με τα πόδια. Αν θέλαμε να πάμε σε ένα χωριό, θα πηγαίναμε με το αυτοκίνητο. Εγώ, έτσι; Δεν υπήρχαν τότε ταξί, ήταν 2-3 αυτοκίνητα σαν πουλμανάκια. Πώς είναι τώρα τα πούλμαν των ξενοδοχείων, αλλά πιο μικρά, να χωράνε γύρω στους 6-8 ανθρώπους…
-Τι ηλεκτρικές συσκευές είχατε; Είχατε τηλεόραση; -Σαν παιδί, είχαμε πετρογκάζ και επίσης, επειδή ερχότανε μία κυρία από το χωριό και έπλενε-γιατί είχαμε και ρούχα του χωραφιού και δεν τα ‘βαζε η μάνα μου στο πλυντήριο-, ερχότανε αυτή και έπλενε. Υπήρχε και ένα τζάκι έξω από το σπίτι, στην αυλή, με ξύλα και ζέσταινε νερό η…
Πώς ήταν τα ρούχα σας στο σχολείο; Εμείς φοράγαμε στο δημοτικό μπλε ποδιά με άσπρο γιακά και τα αγόρια φορούσαν… Στην αρχή θυμάμαι, δηλαδή στην πρώτη τάξη, φορούσαν και τα αγόρια μακριές ποδιές, σαν τα κορίτσια περίπου αλλά άλλο σχέδιο. Όταν όμως πήγαμε τρίτη-τετάρτη, τότε τα αγόρια φορούσαν ποδιά σαν σακάκι, δηλαδή σαν ένα μπουφάν…
Εγώ πήγαινα στο ίδιο σχολείο της Άνω Σύρου. Στην πρώτη τάξη του Δημοτικού, είχαμε μέσα στην τάξη έναν ιδιαίτερο χώρο χωρισμένο κάτω στο πάτωμα και μέσα είχε άμμο. Και είχανε βοτσαλάκια και κάναμε διάφορα σχέδια. Όταν ο δάσκαλος έκανε μάθημα στη Δευτέρα ή στην Τρίτη. Ήτανε τρεις τάξεις μαζί. Πρώτη, Δευτέρα και Τρίτη. Τα πιο…
Εμείς τότε που ήμαστε μικρά, δεν είχαμε καλά σπίτια. Δεν είχανε σκάλες, ήταν χαμηλά. Είχε σπίτια πολύ παλιά, που είχανε καλάμια και ξύλα. Είχαμε και τέτοια σπίτια.
-Θέλετε να σας πω για το χειμώνα που δεν είχαμε, εμείς τότε δεν είχαμε καλοριφέρ, ούτε ηλεκτρικές σόμπες φυσικά. Δεν είχαμε τέτοια. -Είχατε κεράκια και ζεσταινόσασταν; – Κοίτα, εδώ στη Σύρο υπήρχε ηλεκτρισμός. – Α, ναι! Ηλεκτρικές λάμπες; – Υπήρχαν οι λάμπες πετρελαίου που με αυτές διαβάζαμε πιο πολύ, γιατί ήτανε…
Πήγαινα σχολείο εδώ στο 4ο, στου «Κουκουλά» που λέμε. Παλιά δεν είχαμε σακίδια που βάζετε τώρα στην πλάτη ή σάκες. Μας έραβε η μάνα μας πάνινες σάκες. Παίρνανε ντρίλι, πανί μπλε και μας ράβανε σάκες. Και βάζαμε μέσα εκεί τα βιβλία. Με ένα μεγάλο κορδόνι, το κρεμούσαμε στον ώμο και πηγαίναμε και κάναμε μάθημα. …
Θα σας πω τώρα μία ιστορία την οποία την πέρασα εγώ. Μία φορά ήμουνα μικρός. 9 χρόνων, ήμουνα 9 χρόνων. Τότε δεν υπήρχαν μαγαζιά μεγάλα, μανάβικα, μπακάλικα και τέτοια. Κι εδώ στον Αξό, είναι μία περιοχή που λέγανε Αξός, είναι το 5ο το σχολείο εκεί. Εκεί κάνανε παλιά ένα παζάρι. Κατέβαιναν όλοι οι χωριανοί, και πουλούσαν…
(δείχνει φωτογραφία) Εδώ με είδατε εμένα με το μεγάλο φιόγκο, όπως ήταν η μόδα της εποχής; Έπρεπε όλοι να φοράμε… Και κρατάω μία κουκλίτσα, που δεν είναι όμως τούτη δω πού είναι η Ρηνούλα (δείχνει μία κούκλα). Αυτή εδώ, αυτή τη θεία Ρηνούλα, μάλλον αυτή την κούκλα που τη λένε Ρηνούλα, μου την έφτιαξε η…
-Τι έχεις; -Ένα γατάκι που είναι τόσο (μικρό). Χοντρούλη τόσο. Πλάκα κάνω. -Μπράβο. Είχαμε και εμείς μία γάτα έτσι όταν ήμουνα και εγώ μικρή στην ηλικία σας. Και να σας πω λοιπόν να γελάσετε. Είχαμε μία γάτα που τη λέγαμε Ζαζά. -Ζαζά; -Ζαζά. Και είχαμε και ένα καναρίνι σε ένα κλουβί που το λέγανε Ζιζί. …
-Όταν ήμαστε μικρά… -Ωχ γραμματόσημα! Πολύ όμορφα γραμματόσημα! – Ο παππούς ο Νίκος που ταξίδευε, μάζευε γραμματόσημα και μας τα έστελνε και μας είχε μάθει πώς να τα καθαρίζουμε, πώς να τα βάζουμε σε άλμπουμς, να τα πιάνουμε με τσιμπιδάκι με πλατιές μύτες για να μην τα χαλάμε… Και κάθε φορά που βλέπω γραμματόσημο, σκέφτομαι…
-Μου είχε μιλήσει για τα παιδικά του χρόνια. Μου είχε μιλήσει για το δάσκαλό του που τον έλεγανε Καστρινό. Ο κύριος Καστρινός με το βιολί. Μου είχε πει, οι άλλοι λέγανε ότι ήταν πολύ άτακτο παιδί. Και η γιαγιά μου επειδή είχε πέντε γιους και μία κόρη για να μπορέσει να κάνει δουλειές του έλεγε:…
-Ο μπαμπάς σου πήγαινε πολλά ταξίδια; – Ο μπαμπάς μου πήγαινε πολλά ταξίδια, ναι. Τον εθυμάμαι από μικρή-μικρή, να πηγαίνει στην Άντρο, στην Τήνο στη Σίφνο, στην Κέα, Κύθνο… Και είχε κάνει και ένα λιμάνι στην Πελοπόννησο. Κι εμείς τι κάναμε; Κάθε καλοκαίρι, μόλις τελειώναμε το σχολείο και πηγαίναμε με το ενδεικτικό στο χέρι, η…
-Εδώ απ’ την πλευρά της μαμάς μου.. – Φτιάχναν ένα καράβι. – Φτιάχνανε καράβια στον ταρσανά. Απ’ την πλευρά του μπαμπά μου φτιάχνανε λιμάνια, γέφυρες, δρόμους… Κι απ’ την πλευρά της μαμάς μου φτιάχνανε ξύλινα καράβια.
-Λοιπόν, να σας πω την ιστορία του μπαμπά μου, ο οποίος ήταν μαθητής στο 3ο δημοτικό σχολείο, όπως είσαστε και εσείς. – Αλλά δεν ήταν ολόιδιο, ήταν παλιό; – Όχι δεν ήταν εκεί. Ήτανε στα σκαλιά της Πηγάδας, ανεβαίνουμε τα σκαλιά αριστερά, ένα κτίριο που έχει καμάρες. Αυτό ήταν το δημοτικό το 3ο. Και είναι…
-Αυτό είναι αγελάδα από πίσω; (Δείχνει μία άλλη φωτογραφία ένα παιδί). -Ναι. Γιατί μεγάλωσα μέσα σε ένα κτήμα που είχε αγελάδες, είχε μοσχάρια, είχε ένα γάιδαρο, είχε πολλές κότες. Και τώρα συνεχίζω να ζω σε αυτό το κτήμα, δεν έχουμε αγελάδες, έχουμε πρόβατα. Που τα χρησιμοποιούμε σαν χλοοκοπτικό, τρώνε το χορτάρι και καθαρίζουν τα…
-Το χειμώνα έκανε πολύ θαλασσοταραχή και έβγαζε στην παραλία κοχύλια. (Δείχνει στα παιδιά τα κοχύλια που έφερε από το σπίτι της). Α! Εσύ τράβηξες την πορφύρα. – Γιατί τη λένε έτσι; – Εδώ η πορφύρα είχε ένα καπάκι, ένα ματάκι. Όταν μαζεύανε, λοιπόν, πολλά τέτοια ματάκια, τα βράζανε με έναν ειδικό τρόπο και κάνανε…
-Σας έχω φέρει και κάτι άλλο να δείτε. Πώς γράφεται εσείς τώρα στο σχολείο σας; Με τι; -Με μολύβι, με στυλό… –Με μόλυβι; Τα παλιά, παλιά στυλό τα ξέρετε; Με τις πένες. Τα στυλό με τις πένες. Κι αυτό είναι το κουτί με το μελάνι που τις γεμίζαμε τις πένες. Να το κουτί…
Φωτογραφία από παράσταση στο Λύκειο Ελληνίδων τα Χριστούγεννα -Αυτό είναι από μία σχολική γιορτή όπου εγώ έκανα τον πρίγκηπα. Και εδώ είναι η συμμαθήτριά μου που έκανε ένα λουλούδι. Η ιστορία ήταν ότι ο πρίγκιπας πήγε σε ένα χωράφι, που ήταν πολλά λουλούδια, πολλά και διάφορα, τα οποία ήταν πρώτα άνθρωποι και μία κακιά μάγισσα…
Η Κυριακή για εμάς τότε ήτανε μία ξεχωριστή μέρα. Δηλαδή δεν ήταν μόνο ότι ξυπνούσαμε αργά. Ήταν μία ξεχωριστή μέρα γιατί ξεκινούσε το πρωί, μας παίρναν και μας πήγαιναν εκκλησιασμό. Μετά τον εκκλησιασμό, ακριβώς μετά τον εκκλησιασμό γύρω στις 10.30 το πρωί, πηγαίναμε σινεμά. Βλέπαμε μέχρι τη 13.30 ώρα ταινίες και μετά πηγαίναμε σπίτι. Την…
– Tώρα έχεις το κομπιούτερ, μπαίνεις και βλέπεις τα νέα. Ξέρεις τώρα τι γίνεται στην Αμερική, στη Γαλλία… Τότε έπαιρνες την εφημερίδα και μαθαίνεις τι γίνεται. Ήταν αλλιώς ο κόσμος. – Τώρα, ας πούμε, υπάρχουν πολλοί τρόποι για να μάθεις τι γίνεται γύρω σου. – Δηλαδή εσύ που παίζεις ποδόσφαιρο… Τότε δεν έβλεπες…
Επίσης, εδώ στη Σύρο παλιά, επειδή χρησιμοποιούσαν και αρκετά την κουζίνα της Ευρώπης, φτιάχναν ένα πολύ ωραίο γλυκό. Παίρνανε κάστανα, γιατί τα κάστανα από ότι ξέρετε είναι χριστουγεννιάτικα. Βγαίνουν εκείνη την εποχή. Παίρναν λοιπόν κάστανα, τα βράζανε και τα περνούσαν από το μύλο. Παλιά είχαν τον μύλο, τώρα έχουν το μπλέντερ. Δηλαδή, όπως ήταν λιωμένα τα…
Τα γλέντια που κάναμε τότε εδώ ήταν οι γιορτές, Χριστούγεννα, Πάσχα και άλλες γιορτές. Της Αγίας Παρασκευής, του Άη Γιάννη… Πηγαίναμε τότε όλοι εκεί, οι περισσότεροι από το χωριό, προσκυνούσαμε, παίρναμε τα φαγητά μας μαζί, τα φορτώναμε στα γαϊδουράκια, βάζαμε ωραία κιλίμια, πήγαιναν καβάλα οι κυρίες και πηγαίναμε π.χ. στον Άη Γιάννη. Είναι δυο-τρεις ώρες…
– Πώς ήτανε παλιά η Γλώσσα; – Η Γλώσσα ήτανε ένα πλούσιο χωριό. Έβγαζε κρασιά, αμύγδαλα, ελιές, δαμάσκηνα. Κάθε σπίτι είχε τον κήπο του, με ντομάτες, με κολοκύθια, με φασόλια… Ήτανε πάρα πολύ πλούσιο χωριό. Ξέρανε τα αμπέλια, ξέρανε τις ελιές και μείναμε τώρα μόνο με τις ελιές. Η Γλώσσα ήτανε μεγάλο χωριό. Ήμασταν…
Δεν είχαμε τότε ραδιόφωνο και τηλεόραση. Υπήρχε ο ντελάλης τότε. Ξέρετε τι είναι ο ντελάλης; Ερχόντουσαν εδώ πραματευτάδες. Πουλούσανε τσουκάλια, πουλούσανε στάμνες, λαήνες… Έβγαινε αυτός και φώναζε: «Κάτω στο Λουτράκι ήρθε ένα καίκι και έφερε λαήνες και τσουκάλια».
– Είχατε Μουντιάλ; – Μουντιάλ; Αγάπη μου, δεν είχαμε δω τίποτα. Κανά δύο φορές κάναν εδώ αγώνες, τα παιδάκια σαν κι εσένα και κολυμπήσανε να πάνε απέναντι. Μουντιάλ δεν είχαμε. Δεν είχαμε τηλεόραση, δεν είχαμε ραδιόφωνο, δεν είχαμε τηλέφωνο. Από που να τα ξέρουμε; Τώρα λοιπόν όταν γίνεται στην Αμερική κάτι, εκείνη την ώρα το βλέπεις και στη Σκόπελο. …
Ο πατέρας μου ήτανε ο πρώτος αγγειοπλάστης στη Σκόπελο. Αυτός έκανε τα πάντα. Ο πατέρας μου έκανε τη φουφού, το μαγκάλι. Δεν είχε καλοριφέρ, ούτε και σόμπες. Ήτανε με ξύλα. Ήτανε πήλινο το μαγκάλι, από λάσπη. Και βάζανε κάρβουνα, τα ανάβανε και καθόντουσαν τα παιδάκια. Εμείς ήμαστε επτά παιδιά και δύο η μάνα μου…
– Υπήρχε το ποδόσφαιρο; – Έπαιζα, αλλά εγώ πήγα στη δουλειά από 10 χρονών. Εγώ έφυγα από το σχολείο… Εσείς είσαστε στην Τρίτη; Απ’ την Τρίτη έφυγα εγώ και πήγα και δούλευα. Ζύμωνα με τα χέρια μου τρία τσουβάλια αλεύρι. Έβγαζα 100 κιλά ψωμί! 150 κιλά ψωμί βγάζαμε! Και ξύπναγα 4 η ώρα, 4.30…
– Πώς ψαρεύατε; – Δεν είχε νάιλον, μεσινέζα. Πώς τη λέτε εσείς; Νάιλον δεν τη λέτε; Η μεσινέζα ήρθε το 1952 στη Σκόπελο, αλλά και στην Αθήνα. Ψαρεύανε με σκοινί. Παραγάδι, με δίχτυα. Από τζίβα. Μανίλα τα λέγαν τα σκοινιά. Έτσι τα λέγανε.
– Πώς ήταν παλιά ο δρόμος; – Ο δρόμος δεν είχε αυτοκίνητα, ήταν στενός. Λίγοι δρόμοι ήταν που μπορούσες να περπατάς άνετα. – Εννοώ, ήταν από τσιμέντο; Από άμμο; – Από χώμα! Και σε μερικά μέρη για τη βροχή, βάζαν πέτρες. Καλντερίμι το λέγανε.
– Πώς ήταν η πρώτη μέρα στο σχολείο; – Η πρώτη μέρα στο σχολείο ήταν πολύ ωραία, όταν πήγα εγώ. Τα θυμάμαι όλα, πως δεν τα θυμάμαι; Αλλά, όταν πήγα εγώ σχολείο δεν είχα παπούτσια. Ήμουνα ξυπόλητος. Είχε πολύ φτώχεια. Ήμασταν τα παιδάκια όλα, στα δέκα παιδιά τα τρία είχανε παπούτσια, οι άλλοι ήτανε…
Τις φανέλες, τις ζακέτες, τις πλέκανε με βελόνες οι γυναίκες. Και για τα πόδια, κάλτσες. Πλέκανε. Και παπούτσια, οι πιο εργατικοί άνθρωποι. Αν είδατε και προχθές την αποκριά, έναν κύριο που φορούσε κάτι τσαρούχια και κάτι κάλτσες άσπρες, μέχρι εδώ. Επίσης και σεντόνια. Υπήρχαν οι κοπέλες, τα παλιά χρόνια είχανε τον αργαλειό, οι υφάντριες.…
– Πώς έφευγαν οι αρρώστιες; – Υπήρχαν κάποιοι γιατροί. Ήταν ένας γιατρός εδώ, παθολόγος. Ένας-δύο, όχι παραπάνω. Δεν είχε γιατρούς, ούτε ερχόντουσαν ελικόπτερα. -Νοσοκόμες είχε; -Όχι. Εδώ όταν ήταν κάποια έγκυος και ήτανε να γεννήσει, υπήρχε μαμή. Γιατρίνα γυναίκα και την ξεγεννούσε. Η θειά η Βάσω και πιο παλιά άλλες. Και ήτανε και…
– Πώς ήταν το νησί παλιά; – Εντάξει, δεν ήτανε το ίδιο. Παλιά ούτε οι δρόμοι ήταν αμαξιτοί, όπως τώρα, να περνάνε αυτοκίνητα. Δεν υπήρχαν οι δρόμοι, η άσφαλτος δηλαδή που έχει γίνει τώρα. Ήταν δρομάκια με το χώμα, μονοπάτια… Η παραλία ήταν λίγο πιο απάνω, δεν ήταν η παραλία τόσο άπλα. Εδώ υπήρχε αμμουδιά ακόμα. …
Ξέρετε τι τα κάνανε τα ξερά τα ψωμιά; Κάτσε, να σας πω κάποια φαγητά. Τα βράδια αλλά και πολλές φορές, υπήρχαν κάποια φαγητά που σήμερα δεν τα κάνουν. Δηλαδή, τα ξεροκόμματα, τα ξερά ψωμιά, βράζανε νερό σε μία κατσαρόλα, βάζανε λάδι, αλατάκι και αφού έβραζε το νερό, ρίχνανε τα ξερά ψωμιά. Και βράζανε, γινότανε χυλός, βράζανε και μετά…
– Είχατε τότε μολύβια και σβήστρες; – Ναι, ναι! Μολυβάκια. Από τότε που πήγαμε στο σχολείο, τα φέρνανε εδώ και τα πουλούσαν, βέβαια. Εγώ πρόφτασα και το μελάνι, το μελανοδοχείο. Δηλαδή, ένα γυαλάκι με καπάκι το οποίο είχε μελάνι. Και υπήρχε ένα μολύβι με πένα. Το βουτούσαμε μέσα στη μελάνι και γράφαμε.
– Τα ρούχα πως τα πλένατε; – Στη σκάφη, αγάπη μου. Και υπήρχανε και γυναίκες που πηγαίναν και δουλεύανε. Πληρωνόντουσαν, βέβαια. Τις έπαιρνες και πλένανε. Εμείς τα πλέναμε. Είχαμε σκαφίδια μεγάλα, βάζαμε στην κατσαρόλα θερμό, νερό επάνω στη φωτιά και έβραζε αυτό και ρίχναμε στη σκάφη. Κρύο νερό είχανε στις αυλές, συνήθως, τα σπίτια…
– Πώς ανάβατε τη φωτιά; -Φωτιές; Με τα σπίρτα ανάβαμε φωτιές. Δεν είχαμε ηλεκτρική κουζίνα για να ψήσουμε. Στην εξοχή, σε κάθε εξοχική οικία έξω υπήρχε ένας φούρνος. Μαγειρείο το λέγαμε. Έχετε δει; Έτσι στρογγυλά; Φούρνος όπως τώρα τα μπάρμπεκιου, που κάνουνε; Τον οποίο φούρνο τον καίγαμε με κλάρες. Με ξυλάκια λεπτά, τα λέγαμε κλαράκια,…
– Στα παλιά τα χρόνια, άμα χτυπούσε κάποιος ή αρρώσταινε που τον πηγαίνατε; – Άμα χτυπούσε κάποιος, υπήρχε εδώ ένας γιατρός. Δεν υπήρχε το Κέντρο Υγείας, ούτε νοσοκομείο, ούτε εδώ τίποτε. Πιο παλιά έτσι μένανε. Δεν υπήρχαν και μέσα συγκοινωνίας. Πριν τα βαπόρια, υπήρχανε μεγάλα καΐκια που πήγαιναν στο Βόλο ή στη Χαλκίδα. Παλιά ήταν η…
– Είχατε αυτοκίνητο και μηχανάκια; – Όχι αγάπη μου δεν είχαμε αυτοκίνητα. Είχε γαϊδουράκια, μουλάρια… Είχαμε γαϊδουράκια και πηγαίναμε στα κτήματα μας γιατί είχαμε τα καλύβια. Τι θα πει καλύβια, δεν έχετε ακούσει; Τα εξοχικά σπίτια τα λέγαμε καλύβια ενώ είναι σπίτια. Όπως είναι και εδώ. Και πηγαίναμε με το γαϊδουράκι, να ανέβουμε πάνω. Είχαμε…
Είχαμε κινηματογράφο εμείς εδώ. Του μπαμπά μου ήτανε ο κινηματογράφος. Ο «Ορφέας». Και εγώ και οι συμμαθήτριές μου και τα παιδάκια όλα αυτά, από τη στιγμή που θα άνοιγε το τριώδιο, «Τελώνου και Φαρισαίου», κάναμε συγκεντρώσεις. Πάντα ο μπαμπάς μου με το ακορντεόν. Και πηγαίναμε και χορεύαμε στο σινεμά, ντυνόμασταν και ωραία με τις φορεσιές. Και…
– Τα παλιά τα χρόνια, τι ρούχα φορούσατε; – Α! Φορούσαμε ωραία ρούχα! Όποιοι είχανε και θείους και συγγενείς στην Αμερική ή στην Αθήνα, μας φέρναν ωραία ρούχα. Αλλά στο σχολείο πάντα είχαμε μία ποδιά. Δεν πηγαίναμε με τα φορέματα. Είχαμε ποδιά μπλε, με άσπρο γιακά. Και έτσι κάποια κοριτσάκια, κάποια παιδιά, είχανε την…
-Στα παλιά τα χρόνια τι τρώγατε; – Τα συνηθισμένα, ό,τι τρώμε και σήμερα. Εντάξει, δεν υπήρχαν εκείνα τα χρόνια τα σουβλάκια, δεν υπήρχαν τα μαγαζιά, καταστήματα, τίποτα. Ούτε καφετέριες να πηγαίνουμε, δεν είχε. Ζαχαροπλαστεία, ένα μόνο υπήρχε, ένας που έκανε γλυκά εδώ πιο πέρα αλλά δεν είχε τυρόπιτες, σάντουιτς… Όχι, δεν υπήρχαν αυτά τα…
Τότες εδώ στη Σκόπελο, μέναν όλοι στα καλύβια, διότι ήταν τα αμπέλια, τα σταφύλια… Μόλις κλείναν τα σχολεία, τα φόρτωναν όλα στο γάιδαρο, στο μουλάρι, τι είχανε, κότες, παιδιά, τα ρούχα τους και πηγαίνανε στα καλύβια. Διότι όλοι στα κτήματα είχανε καλύβια. Τα πηγαίναν εκεί. Και παίζαμε, έφευγα εγώ σαν πιτσιρικάς έβαζα να πάω από…
– Αν θέλατε να πάτε για ψάρεμα, με τι ψαρεύατε; – Υπήρχαν πολύ λίγα καΐκια τότες για ψάρεμα. Πάρα πολύ λίγα. Και με τα κουπιά, τράβαγες τα κουπιά, τα κουπιά ξέρεις πως είναι. Όπως είναι η βάρκα, ένα από δω ένα από κει και τα τραβάς. Και πήγαινες και ψάρευες. Αλλιώς δεν είχε ψάρεμα. Υπήρχαν και…
– Αν θέλατε να αγοράσετε ρούχα από πού τα παίρνατε; – Σήμερα από αυτά τα μαγαζιά εδώ. Παλιά δεν υπήρχαν αυτά τα μαγαζιά. Πολύ λίγα μαγαζιά ήταν εδώ για να πάρεις ρούχα. Έπρεπε να πας στο Βόλο να ψωνίσεις. Όπως είπαμε να πάρεις το καραβάκι αυτό, το καϊκάκι που είχε. Έφευγες το πρωί, 6 η…
-Αν κάτι έπαιρνε φωτιά; -Πηγαίνανε με τα χέρια. Δεν υπήρχαν αεροπλάνα να έρθουν να ρίξουν νερό, όπως έρχονται τώρα. Άμα καιγόντουσαν, όλο το νησί, πηγαίνανε και τα σβήνανε με τα τσαπιά, με το τσεκούρι… Άλλα τα δάση ήτανε καθαρά τότε. Ήτανε καθαρά γιατί πηγαίνανε οι ρετσινάδες. Μαζεύανε το ρετσίνι. Και δημιουργούσαν μονοπάτια μέσα στο…
-Όταν χτυπούσατε, πού πηγαίνατε; -Υπήρχαν δύο γιατροί εδώ πέρα, οι οποίοι ήτανε στο Σταθμό. Δεν είχανε πολλά πράγματα. Αν ήτανε λίγο, τα βόλευαν εδώ. Αν είχε κανένα σπάσιμο, τότε έπρεπε να πας στο Βόλο. Πήγαινες το πρωί με το καίκι που είπαμε. -Υπήρχαν φάρμακα τότε; -Εεεε… Το μεγαλύτερο φάρμακο ήταν η ασπιρίνη τότε. Η ασπιρίνη.…
-Η σκοπελίτικη τυρόπιτα; -Πάντα γινόταν η τυρόπιτα. Όχι έτσι πως το κάνουν έτσι σύγχρονα. Αλλά πάντα γινόταν στριφτά.
-Τα καίκια τα φτιάχνατε στον Ταρσανά; -Ναι. Εδώ ήτανε δύο ταρσανάδες, εδώ πέρα δίπλα. Δίπλα από την προβλήτα, ήτανε δύο ταρσανάδες μεγάλοι. Φτιάχνανε καΐκια μεγάλα, μεγάλα κάηκε. Τώρα τα εγκαταλείψαν όλα. Είχανε ξύλα όλοι, όλη η αμμουδιά ήτανε γεμάτη ξύλα, δούλευε πολύς κόσμος, χειροποίητα. Με σκεπάρνια, με σκεπαρνιές, με τέτοια πράγματα.
-Αν κάποιος ήταν πολύ άρρωστος; -Εδώ είναι τα δύσκολα. Για να φύγει, να πάει στο Βόλο αν ήταν πολύ άρρωστος, δύο καϊκια ήταν η συγκοινωνία εδώ πέρα, δεν είχαμε καράβια. Ο «Πασχάλης» και η «Κατερίνα» λεγόντανε. Τα οποία κάναν 8 ώρες να φύγουν από δω, να πάνε στο Βόλο. 8 ώρες! Και να ήταν και…
– Για να οργώσετε, χρησιμοποιούσατε και βόδια; – Ναι. Άλογα και βόδια. – Και για να μετακινηθείτε γαϊδούρια χρησιμοποιούσατε; – Ναι. Για να πάω εγώ στο καλύβι που ήτανε μακριά, είχα τέσσερα παιδιά, μικρά σαν και σας, φόρτωνα τα πράγματα στο γαϊδουράκι απάν και μπαίναν και καβάλα. Και μία φορά είχα βάλει κοφίνια,…
– Άμα ήταν κάποιος μακριά πώς θα πήγαινε στο σχολείο; – Εγώ τις περισσότερες φορές, τον Σεπτέμβριο που άνοιγαν τα σχολεία μέχρι το Νοέμβριο, μέναμε στο καλύβι, έξω. Ήτανε μία ώρα δρόμος με τα ποδάρια. Κι ερχόμουνα με τα ποδάρια. Και το μεσημέρι πίσω πάλι. Με τα πόδια. Ήμασταν 3-4 παιδιά και παίζαμε κιόλας στο…
– Πώς φτιάχνατε το σπίτι; – Τα σπίτια ήταν εδώ μέσα, στον οικισμό. Δεν ήτανε προς τα έξω, δεν υπήρχαν αυτοκίνητα. Και κουβαλούσαν τα υλικά με τα μουλάρια. Άμμο, χαλίκι, τσιμέντα… Τα κουβαλούσαν με τα μουλάρια.
Μπακάλικα τα λέγανε. Ήτανε μικρά σούπερ μάρκετ στις γειτονιές. Ψώνιζες διάφορα πράγματα. Δεν είχαν αυτά που έχουν τώρα, σοκοφρέτες και τέτοια πράγματα. Το γλυκό ήταν τότε στα παιδιά, σε μας που πηγαίναμε τότε σχολείο, τα σύκα τα ξερά. Και έπαιρνες μία χούφτα σύκα και τα έβαζες στη σάκα, η οποία είχε μία τσέπη απ’ έξω…
– Είχε σχολείο; -Ναι, δύο σχολεία δημοτικά. Εδώ απάνω, το σχολείο που είσαστε εσείς τώρα, και το άλλο ήταν εδώ που είναι το νηπιαγωγείο τώρα, κάτω. Το λέγαμε το πάνω το σχολείο και το κάτω. Το πάνω ήταν ωραίο! Το παλιό το σχολείο. Κρίμα, το χαλάσανε. Με μάρμαρα
– Παλιά το φαγητό το κάναν σε κουζίνα ή σε φωτιά; – Σε φωτιά. Φωτιά και μετά ήτανε οι γκαζιέρες οι λεγόμενες, με πετρέλαιο. Γκαζιέρα λεγότανε και έβαζες απάνω το κατσαρόλι και έκανες το φαγητό. Αλλά πιο παλιά ήταν με φωτιά. Ήτανε το τζάκι μέσα, άναβαν φωτιά και μαγειρεύαν απάνω εκεί.
Τότε ήταν ένας παππούς, αυτός ήταν τυφλός. Αλλά μπορούσε να περπατάει. Κι ανέβαινε στην πλατεία, πάνω εκεί στο κυπαρίσσι και φώναζε: «Αύριο το πρωί , θα περάσει το καράβι 7 η ώρα». Και τα χέρια του, τα έκανε έτσι, σαν ντουντούκα. Και με αυτό μαθαίναμε, ποια ήταν η συγκοινωνία, για να φύγουμε, να πάμε ταξίδι. Όπως…
Νερό δεν είχαμε. Νερό είχε η πηγή. Εκεί που είναι τα σουβλάκια, από κάτω. Πηγαίναμε με στάμνες πήλινες, τις γεμίζαμε νερό από τη βρύση και τις βάζαμε στον ώμο τότε. Και πηγαίναμε στο σπίτι. Ω ρε Παναγία μου, και σπάζει σε μένα και φεύγει από πίσω. Έγινα μούσκεμα! (…) Μετά όταν πήγαιναν οι γονείς στα…
Κεντούσαν τα κορίτσια το βράδυ, δίχως φως. Είχαμε λάμπες στο τζάκι και καθόντουσαν δίπλα και κεντούσαν. Και τα μικρά τα κορίτσια κεντούσαν. Εγώ στην κόρη μου, έπαιρνα ένα πανί, σχεδίαζα και της έδινα βελόνα και το κεντούσε. Γύρω-γύρω το έκανε. Δεν καθόμασταν έτσι, να πάρουμε το tablet να παίξουμε. Είχαμε αυτές τις ασχολίες.
Δεν είχαμε τηλεόραση. Ερχόταν εδώ ένας και έπαιζε καραγκιόζο. Πηγαίναμε στον καραγκιόζο. Κι άμα δεν είχαμε λεφτά, πηγαίναμε και μαζεύαμε μύγδαλα, τα σπάγαμε και του δίναμε ψίχα. Το κόστος για να δούμε καραγκιόζο. Ερχόταν με ένα καΐκι εδώ και έστηνε ένα πανί και έμπαινε από μέσα και έπαιζε καραγκιόζο. Είχε εικόνες, ζωγραφιές, και τις έβαζε απάνω…
Το χωριό ήτανε διαφορετικό. Δεν είχε αυτοκίνητα, ήταν με τα γαϊδουράκια, με τα μουλάρια. Στα κτήματα πήγαιναν με τα πόδια, ο κόσμος. Ήτανε όμορφα. Είχε καφενεία, ταβέρνες, πίνανε πολύ κρασί. Είχε αμπέλια εδώ πολλά, σταφύλια πολλά. Πηγαίναμε πατούσαμε σταφύλια για να βγει το κρασί. Πηγαίναμε εκεί που μάζευαν τα σταφύλια και τα πατούσαμε με τα πόδια. …
Αν θα δείτε παλιά εδώ φωτογραφία, μπορεί να δείτε και σε καμιά καρτ ποστάλ. Εδώ ερχόταν αυτά τα καΐκια, γιατί δεν υπήρχαν τα φεριμπότ τότε τα μεγάλα. Ερχόντουσαν τα μικρά καίκια, τα ξύλινα, τα παζάρ καίκ που λέγαμε εμείς. Παζάρ σημαίνει που κάνανε το εμπόριο δηλαδή. Και όταν ερχόντουσαν, να πάρουν τις ελιές, εδώ η παραλία…
-Παλιά τι δικαιώματα είχαν οι γυναίκες; – Οι οικογένειες παλιά ήταν πατριαρχικές. Τι σημαίνει πατριαρχικές; Ότι έκανε κουμάντο ο πατέρας. Αυτός ήταν ο αρχηγός της οικογένειας και ο λόγος του ήταν νόμος. Οι γυναίκες τότε δεν είχαν πολλά δικαιώματα. Στην Ελλάδα ξεκίνησαν να ψηφίζουν μετά τη δεκαετία του 50. Παλιά ούτε καν ψήφιζαν. Τώρα έχετε ίσα…
Είχαμε βιβλία. Λίγοι είχανε βιβλία. Δεν μας δίναν όπως τώρα που μοιράζουν. Τότε ο δάσκαλός μας τα έγραφε στον πίνακα. Και εμείς τα γράφαμε. Και πηγαίναμε στο σπίτι και τα μαθαίναμε. Είχαμε τότε την πλάκα, που λέγαμε. Πώς είναι ο πίνακας σήμερα που γράφετε; Εμείς είχαμε μία μαύρη πλάκα, μικρογραφία του πίνακα δηλαδή, και ένα μολύβι…
Επειδή η Σκόπελος εδώ έχει πάρα πολλά πεύκα, κόβανε τότε τα ξύλα, τα φέρνανε εδώ στους ταρσανάδες, εδώ που είναι τώρα το περίπτερο. Εκεί ήτανε ταρσανάς, εκεί κάνανε τα καΐκια. Δουλεύανε, λοιπόν, ερχόντουσαν εδώ πέρα, τα σκίζανε τα ξύλα και μετά αρχίζανε και κάνανε με τα ξύλα αυτά, καράβια ξύλινα. Και τα ρίχνανε μέσα. Κι όταν…
Να σας πω τώρα και τι παρήγε παλιά η Σκόπελος. Είχε πάρα πολλά αμπέλια και έβγαζαν κρασί, το οποίο ήταν εξαιρετικό κρασί. Ο περίφημος πεπαρήθειος οίνος. Γιατί λεγόταν πεπαεήθειος οίνος; Γιατί παλιά η Σκόπελος λεγότανε Πεπάρηθος. Και ήταν, λοιπόν, ο περίφημος πεπαρήθειος οίνος. Και το βάζανε στα καράβια και το πηγαίνανε μέχρι την Οδησσό, πάνω…
– Μία δραχμή πόσα ευρώ είναι; – Κοιτάξτε, ένα ευρώ σήμερα είναι 340 δραχμές. Τότε όμως ήτανε διαφορετική η αξία. Το 2002 καταργήθηκαν οι δραχμές και έχουμε το ευρώ τώρα. Αλλά κάθε εποχή, όμως, έχει το νόμισμά της και με το νόμισμα αυτό κάνεις τις αγοροπωλησίες. Τώρα λοιπόν μία δραχμή δεν έχει καθόλου αξία. Με μία…
– Εσείς τρώγατε παγωτό; – Τώρα τι μου θυμίσατε! Όταν ήμουνα μικρός, εδώ που είναι τώρα το ξενοδοχείο «Αμαλία», πίσω εκεί ήταν όλο μπαχτσέδες. Υπάρχουν ακόμα μερικοί μπαχτσέδες. Και ήτανε οι μπαχτσεβάνοι που βάζανε μπαχτσεβανικά: ντομάτες, αγγούρια, κολοκύθια, πιπεριές, μελιτζάνες, κουνουπίδια, λαχανά, κουρούκλες. Τότε όταν ήμουν μικρός εκεί στη γειτονιά μου, ήταν ένα ανδρόγυνο, ήταν ένας παππούς,…
– Αν θέλατε να επικοινωνήσετε με κάποιον που ήταν μακριά, πώς επικοινωνούσατε; – Με γράμματα! Στέλναμε. Καθόμασταν και γράφαμε γράμματα, τα πηγαίναμε στο ταχυδρομείο, γράφαμε τη διεύθυνση και τα στέλναμε εκεί. Γιατί δεν υπήρχαν ούτε κινητά, ούτε τίποτε. Υπήρχε βέβαια ο ΟΤΕ εδώ πέρα, αλλά έπρεπε να πας στον ΟΤΕ, να κάνεις κλήση, να ειδοποιήσουν…
– Πόσες ώρες πηγαίνατε τότε σχολείο; – Πηγαίναμε τότε και πρωί και απόγευμα. Επειδή τότε δεν υπήρχαν ούτε ρολόγια, ούτε κινητά, τίποτε. Ήταν αυτή εδώ πάνω στην Παναγία Φανερωμένη, η καμπάνα. Είχαμε στο σχολείο, μία επιστάτρια, έτσι λεγότανε, που φρόντιζε την καθαριότητα και για τα παιδιά να ανοίγει να κλείνει την πόρτα κτλ. Αυτή λοιπόν ήταν υπεύθυνη και πήγαινε…
Το βράδυ, όταν τελειώναμε τα μαθήματα και υπήρχαν η γιαγιά ή ο παππούς κάθονταν δίπλα στο τζάκι, στα σκαμνάκια. Είχαμε κάτι σκαμνάκια μικρά και καθόμασταν γύρω-γύρω, για να μας πουν ή ο παππούς ή η γιαγιά ή ακόμα και ο μπαμπάς έλεγε πολλά παραμύθια. Μας έλεγε τον «Κοντορεβιθούλη», για τη νεράιδα…
Υπήρχε στυλό; Δεν υπήρχε στυλό τότε. Με το μολύβι. Παίρναμε κάτι τετράγωνα μπουκαλάκια, γυάλινα και αγοράζαμε χύμα τη μελάνη. Με ένα φελλό. Κρατούσαμε έτσι σφιχτά για να πάμε σχολείο. Τρέχαμε, χυνόταν. Τη βάζαμε στη σάκα, όλα τα τετράδια μελάνη! Δεν είχαμε φουστανάκι χωρίς μελάνη. Μετά βάζαμε την πένα και γράφαμε.
Όταν πηγαίναμε στο Μπούρτζι, ήταν μικρό το στόμιο εκείνο, ο λαιμός ας πούμε. Δεν ήταν μεγάλο, ήτανε θάλασσα από δω και από κει. Μας έλεγε ο δάσκαλος «Πιαστείτε από το χέρι, μη σας πάρει ο αέρας». Πιανόμασταν από το χεράκι να περάσουμε το γεφυράκι
Γεννήθηκα στη Σκιάθο και στο σχολείο μας θα πω, πώς περνούσαμε. Ήμαστε στο Μπούρτζι. Πηγαίναμε με το κρύο, φυσούσε αέρας, δεν υπήρχε νερό, δεν είχαμε τηλέφωνα, τίποτα. Ούτε τάμπλετ να μιλήσουμε. Ούτε γλυκό να φάμε. Δεν είχαμε περίπτερα να πάρουμε μία σοκολάτα. Τίποτα δεν υπήρχε. Πρώτα από όλα, δεν είχαμε φως. Ήμαστε στο σκοτάδι. Ανάβαμε λάμπες…
– Φτιάχνατε μόνοι σας γλυκά; – Δεν είχαμε ζάχαρη να φτιάξουμε γλυκά. Τη ζάχαρη την παίρναμε, πηγαίναμε σε ένα μαγαζί, αλλά δεν μας δίνανε πολύ. Ας πούμε δύο οκάδες το ένα σπίτι, δύο οκάδες το άλλο. Με αυτό να πιούμε. Καφές δεν υπήρχε, φασκόμηλο βράζαμε. Τη ζάχαρη την αφήναμε για ένα γλυκό, για μία πιο μεγάλη…
Όταν τελείωνε την τάξη ένα παιδί, ας πούμε τη Δευτέρα τάξη, και το γνωρίζαμε, τρέχαμε πριν τελειώσει η Δευτέρα να μας δώσει τα βιβλία του. Όποιος το προλάβαινε. Γιατί το καθένα είχε ξαδέρφια, είχε φίλους… Οι πλούσιοι τα παίρναν από αλλού, όχι από τη Σκιάθο. Τα παράγγελναν από αλλού. Βγάζαν οι δάσκαλοι την περίληψη από…
Στον ώμο με τις στάμνες. Κουβαλούσαμε το νερό να πλύνουμε με τις στάμνες. Δεν είχαμε μέσα νερό. Εγώ δεν είχα νερό όταν παντρεύτηκα. Κουβαλούσα, για να πλύνω τα παιδιά. Κουβαλούσα στον ώμο μου, από κάτω, από εκεί που είναι το γυμνάσιο. Εκεί ήτανε μία δεξαμενή και ανοίγανε τις βρύσες, ένας μηχανικός, και τρέχαμε ποια να πρωτοπάρει σειρά. Γεμίζαμε…
Οι πιο πολλοί άντρες από τη Σκιάθο ταξίδευαν στα καράβια για να βγάλουνε λεφτά. Και οι γυναίκες ήτανε μόνες τους στο νησί. Περιμένανε ένα μήνα και δύο, να λάβουν ένα γράμμα.
Τότε μας δίναν και συσσίτιο. Κάθε πρωί μας δίναν συσσίτιο για να έχουμε να φάμε. Αλλά είχαμε και κάτι σακουλίτσες πάνινες με ένα αυγάκι μέσα εκεί και λίγο ψωμάκι με τυράκι, και τα κρεμούσαμε στο θρανίο, και όταν βγαίναμε στο διάλειμμα, συγκεντρωνόμασταν όλα τα παιδάκια στην αυλή του σχολείου και βγάζαμε το ψωμάκι και το τυράκι,…
– Παλιότερα πώς φωτογραφίζανε; – Α! είχανε μηχανές! Όπως έχει εδώ η γιαγιά. Είχανε τις μηχανές και φωτογραφίζανε. Αλλά δεν τις είχαν όλοι. Υπήρχε ένας φωτογράφος, δυο; Καλούσες το φωτογράφο. Αλλά μετά αγοράσανε και οι άλλοι.
– Πώς ήταν η οδός Παπαδιαμάντη παλιά; -Και η Παπαδιαμάντη, όπως τη βλέπετε τώρα με τα μαγαζιά, δεν ήταν έτσι. Άμα μεγαλώσετε, θα μάθετε πιο πολλά πράγματα. Η Παπαδιαμάντη ήταν ένα ρέμα, που παίρναν μέσα όλα τα απόβλητα και είχε γέφυρες και ενωνόταν η μία πλευρά με την άλλη. Και περνούσε από τη γέφυρα ο κόσμος.…
Η Σκιάθος, παιδιά, δεν είχε πολλούς άντρες τότε. Τη μεταπολεμική περίοδο, ο κόσμος δεν είχε λεφτά. Δεν είχε τον τουρισμό που έχει τώρα. Όλοι ήταν ναυτικοί. Όλοι φεύγαν με τα καράβια. Ταξιδεύαν σε όλο τον κόσμο. Αμερική, Ρωσία, Πολωνία… Πού να πω; Ευρώπη, στην Ιαπωνία, παντού. Και μας φέρναν και πολλά πράγματα.
-Τι εργαλεία είχανε παλιότερα; -Είχανε τους αργαλειούς που υφαίνανε. Και τώρα κεντάνε. Τα άλλα τα εργαλεία, τα ίδια είχανε. Εκείνα τα χρόνια είχανε και πιο πολλά στην Παπαδιαμάντη, υπήρχανε μαγαζιά που κάνανε κάποια εργαλεία, κάνανε χτένες… Με αργαλειό που ύφαιναν τα κιλίμια, τα χρέμια… Αυτά τα έχουμε ακόμα σήμερα στα σπίτια μας, τα παραδοσιακά.…
Πηγαίναμε με ειδικές στολές. Κοίτα, πώς ήταν ντυμένα τα παιδάκια. Όλα με ποδίτσες μπλε και άσπρα γιακαδάκια. Βλέπετε; Όλα τα παιδάκια φορούσαν μπλε ποδιές με άσπρα γιακαδάκια. Και στο γυμνάσιο ακόμα φορούσαμε μπλε ποδιές και τα αγόρια φορούσαν και ένα πολύ ωραίο καπελάκι, το πηλίκιο. Και όταν κάναμε γιορτή, τις εξετάσεις τις κάναμε στην αυλή του…
Εγώ γεννήθηκα την εποχή του πολέμου, το ’43. Μετά πήγαμε στο σχολείο. Ε, δύσκολα χρόνια. Αλλά το δημοτικό μας το σχολείο ήταν πολύ ωραίο. Εδώ στο Μπούρτζι. Βέβαια, δεν είχαμε νερά και πολυτέλειες και τέτοια. Παίρναμε μία σακουλίτσα υφασμάτινη με το ψωμάκι μας μέσα και το τυράκι και ένα αυγάκι, ό,τι είχε ο καθένας. Και καθόμαστε…
Στο σχολείο όταν πηγαίναμε, μας έλεγε ο δάσκαλος, μία φορά την εβδομάδα μας ρωτούσε «Αυτή τη βδομάδα, τι καλή πράξη κάνατε;» Εγώ, ήταν μία γιαγιά εκεί στη γειτονιά και επειδή ήταν πολύ γριούλα και δεν μπορούσε, της κουβαλούσα νερό. Γιατί νερό δεν είχαν όλα τα σπίτια. Εκεί που ήταν το Γυμνάσιο, ήταν οι βρύσες. Και…
Όταν τελειώναν τα σχολεία και κάναμε τη γιορτή τη μεγάλη, δεν είχαν τόσες καρέκλες στο σχολείο, στο Μπούρτζι. Παίρναμε τις καρέκλες από το σπίτι. Το κάθε παιδάκι για να καθίσει η μαμά του. Αν μία οικογένεια έχει τρία παιδιά, έπαιρνε τρεις καρέκλες. Και γράφαμε πίσω από την καρέκλα, τα αρχικά από το όνομά μας.
Δεν υπήρχαν τα φουσκωτά, τα σωσίβια. Από τις κολοκύθες, είχανε δύο φλασκιά και τα δέναν με σκοινί και τα περνούσαν γύρω-γύρω στη μέση και κολυμπούσαν. Γιατί είχαν την ιδιότητα να σε σηκώνουν στον αφρό. Δύο φλασκιά, ένα από δω και είναι από κει, και κολυμπώντας ήσουνα στην επιφάνεια της θάλασσας. Δεν βουλιάζανε. Πώς τώρα έχετε…
Βάζαμε τη σκαφίδα με ζεστό νερό και με το σαπούνι το σκιαθίτικο μας κάναν μπάνιο. Δεν υπήρχαν αφρόλουτρα. Το σαπούνι το σκιαθίτικο γινότανε από το λάδι. Το λάδι όχι το καλό. Αυτό το κάτω-κάτω που έμενε. Το θολό το λάδι. Και το καναν σαπούνια. Με αυτό το σαπούνι πλέναν οι γυναίκες τα ρούχα τους, μας…
– Ραπτομηχανή είχατε ή τα κάνατε με βελόνα; – Τη ραπτομηχανή την είχανε οι μοδίστρες. Γιατί τότε δεν πήγαινες σε ένα μαγαζί, να πάρεις έτοιμο φόρεμα. Παίρναμε ύφασμα, παίρνανε οι γονείς μας το ύφασμα και μας πηγαίνανε στη μοδίστρα, μας το ράβανε, μας κάνανε δύο πρόβες και ήτανε το φόρεμα πάνω μας ραμμένο. Αυτές είχανε…
Το σχολείο μας ξέρετε ποιο ήτανε; Το Μπούρτζι. Τώρα χορεύετε αλλά πρώτα πηγαίναμε σχολείο εκεί. – Κάνατε γυμναστική; Ναι ή όχι; – Κάναμε γυμναστική! Αλλά στο τέλος, όταν τελείωνε το σχολείο, τώρα τον Ιούνιο όπως θα σχολάσετε και εσείς, κάναμε γυμναστικές επιδείξεις. Έτσι λεγόντανε αυτές. Και κάναμε γυμναστική, κάναμε χορούς… Και όταν πηγαίναμε θα…
Άκου να δεις, φεύγαμε από το σπίτι μας, πηγαίναμε στο σχολείο, η μαμά μου μας έδινε σακουλίτσα με φαγητό μέσα ή ένα φρούτο. Ένα μήλο, ένα πορτοκάλι… Όταν πηγαίναμε στο σχολείο, ήτανε μία κυρία και έφτιαχνε γάλα. Είχε ένα μεγάλο καζάνι! Κατσαρόλα. Και έφτιαχνε γάλα είχε και τυράκι, είχε και μία κουτάλα. Εμείς πηγαίναμε από…
Θυμάμαι ότι εμείς προσέχαμε. Σου λέω μαθαίναμε από την παράδοση. Μελετούσαμε στο δρόμο μεταξύ μας τα κορίτσια για να μην ξεχάσουμε. Και ό,τι θυμόταν η μία το έλεγε στην άλλη. Και ξέραμε την άλλη μέρα τι να γράψουμε. Ένα βιβλίο είχαμε. Κάναμε φυσική και ιστορία, μας έκανε ο Κ. Μας έκανε μάθημα και με ρώτησε εμένα για τον…
– Παλιά είχατε ρεύμα; – Όχι. – Ηλεκτρονικά; – Όχι. Είχαμε λάμπες και μετά μας ήρθε το ρεύμα. 5 η ώρα το απόγευμα το ανάβαμε και στις 12 μας το σβήνανε. Μέχρι τις 12. Εμείς κοιμόμαστε και νωρίς. Δεν είχαμε και τηλεόραση μικρά. Τηλεόραση δεν υπήρχε, τίποτα. Ένα ραδιόφωνο τόσο δα μικρό και κολλούσαμε όλοι…
– Είχατε καράβια; – Είχε καράβια! Καϊκια. Μετά είχε και καράβια. Μετά είχε το «Κύκνος» το καράβι. – Ο Τιτανικός; -Ο Τιτανικός δεν ήταν εδώ, ήταν στην Αμερική. – Πηγαίνατε μεγάλα ταξίδια; Πηγαίνατε στη Γερμανία; – Πηγαίναμε με τα καράβια. Υπήρχε το -πώς λεγότανε;- το «Βασίλισσα Φρειδερίκη».
Το σχολείο εκείνα τα χρόνια ήταν πρωί-απόγευμα. Πηγαίναμε το πρωί και ξαναπηγαίναμε το απόγευμα. Μόνο το Σάββατο δεν πηγαίναμε το απόγευμα στο σχολείο. Όλες τις άλλες μέρες πηγαίναμε πρωί-απόγευμα. -Πώς ήταν η τάξη μέσα; – Η τάξη; Ήταν όπως είναι και τώρα οι δικές σας. Με τα θρανία… Μόνο που εσείς τώρα έχετε……
Παλιά είχατε μπρίζες; Όχι δεν είχαμε παλιά φως. Είχαμε τις λάμπες. Έχετε σπίτια σας λάμπες; Που βάζουμε πετρέλαιο όταν σβήσει το φως και τις ανάβουμε; Η γιαγιά σου θα έχει εσένα! Είναι γυάλινο και μέσα βάζεις πετρέλαιο, έχει φυτίλι. Έχει από πάνω ένα γυαλί και βάζουμε φωτιά και καίμε το πετρέλαιο. Όταν σβήσουν τα φώτα.…
Θα σας πω μία αγαπημένη διαδικασία. Υπήρχαν συγκεντρώσεις τα βράδια, δεν είχαμε ούτε τηλεοράσεις ούτε ραδιόφωνα ούτε κινηματογράφους. Τα καφενεία ήτανε μόνο για τους άντρες. Και μαζευόντουσαν στα σπίτια, μπροστά στο τζάκι και ‘καναν τη λεγόμενη βεγγέρα. Εκεί πέρα λεγόντουσαν ιστορίες, κουτσομπολιά… Αυτό που αγαπούσαμε εμείς σαν παιδιά ήταν τα αινίγματα. Μας λέγανε αινίγματα.
Παλιά τα πλοία πώς ήτανε από μέσα; -Βαπόρια δεν είχαμε εμείς τα παλιά τα χρόνια. Τα ταξίδια γινόντουσαν με καϊκια. Και όταν είχε κακοκαιρία δεν μπορούσαν τα καϊκια να ταξιδέψουνε. Και τα εμπορεύματα όλα που φέρναν στα μπακάλικα, τα φέρναν με τα καϊκια. Τα βαπόρια έγιναν μετά. Και…
Πώς ήτανε τα καράβια; Τα καράβια πως ήταν μάτια μου… Τότε χρυσό μου ερχόταν κάτι βαπόρια την Κυριακή, από το λιμάνι εδώ. Δεν είχαμε τα φέρρυ μποτ που υπάρχουν τώρα. Δεν είχατε το bluestarferries; – Είχαμε από εδώ από το λιμάνι, είχαμε καράβια. Δεν ήταν superferry. Τότε ερχόταν τα καράβια από τον Πειραιά στο λιμάνι.…
Στο σχολείο πηγαίνατε και το Σάββατο; Και το Σάββατο. Και το απόγευμα κάναμε εργόχειρο στο σχολείο. Τις πρώτες βελονιές στο ράψιμο τις έμαθα στο σχολείο. Πηγαίναμε κάθε απόγευμα. Εσείς τι κάνατε τότε; Εγώ από πολύ μικρή έμαθα ράψιμο. Και 13 χρονών έραβα όλες τις γριές της γειτονιάς μου. Κι εγώ 13 χρονών έραβα όλους…
Πώς πήρε το όνομα της; Εγώ ήμουν το πέμπτο παιδί των γονιών μου. Όταν έπρεπε ο μπαμπάς μου να βγάλει (το όνομα) της μητέρα του, Σμαράγδα, είχε πεθάνει μία αδερφή του λεγόμενη Χάιδω. Και έβγαλε την αδερφή μου την προηγούμενη Χάιδω. Όταν γεννήθηκα εγώ μετά από 5 χρόνια, το πέμπτο παιδί, λέει του παπά, «θα…
-Πώς κάνατε μπάνιο τότε; Ν.Κ.: -Στη θάλασσα ή στο σπίτι μας; -Στο σπίτι σας. Ν.Κ. -Στο σπίτι μας ήταν μεγάλη υπόθεση για να κάνουμε μπάνιο! (γέλια). Είχαμε μία σκάφη, μπαίναμε μέσα στη σκάφη και πλενόμαστε εκεί. Δεν υπήρχαν ούτε μπανιέρες ούτε ντους… Τέτοια δεν υπήρχαν τότε, τίποτα. Είχαμε μία πλαστική λεκάνη ή μία σκάφη που…
-Με τι παιχνίδια παίζατε; – Αχ με τι παιχνίδια… -Είχατε κινητά ή όχι; – Όχι μάτια μου, δεν είχαμε κινητά. -Ούτε τάμπλετ; -Τίποτα τέτοια δεν είχαμε. Εμείς επειδή γεννήθηκα στην Κατοχή, δεν είχε ο μπαμπάς μου λεφτά. Και παίζαμε… Ξέρεις μάτια μου; Έκανε η μαμά μου κάτι κούκλες από πανάκια και παίζαμε. Καμιά μπαλίτσα αν…
Εμείς είχαμε πραγματάκια που τα φτιάχναμε μόνοι μας. Κουκλίτσες. Παίρναμε πανάκια και φτιάχναμε κουκλάκια. Παίρναμε κονσέρβες και τις κόβαμε στη μέση και κάναμε καραβάκια. Δηλαδή, παίρναμε την κονσέρβα, όπως ήταν η κονσέρβα άδεια, βάζαμε μέσα ένα ξυλάκι, βάζαμε δύο πανάκια και κάναμε καραβάκια. Γιατί δεν είχαμε τη δυνατότητα να πάρουμε τέτοια, η εποχή ήταν δύσκολη.…
Εγώ δεν είχα κούκλα. Ξέρετε τι είχα εγώ για κούκλα; Η γιαγιά μου, μου είχε ράψει με κουρέλια ένα μακρύ πράγμα. Είχε κολλήσει δυο χέρια πάλι από κουρέλια εκεί και στο κεφάλι είχε ράψει τη μούρη, τα χείλια να φαίνονται και τα μάτια και απάνω στο κεφάλι, από τα πρόβατα το μαλλί, είχε κάνει μαλλιά.…
Α τι παιχνίδια παίζαμε; Τις μπίλιες τις λέγαμε. Βόλους. Τα γυάλινα, τα γυαλένια που λέμε. Είχε και χρωματιστές. Άλλες κόκκινες, άλλες πράσινες. Τσάντα είχατε; Δεν θυμάμαι αν είχα πολύ μικρός. Μετά την κατοχή μου έραψε ο πατέρας μου από ένα μουσαμά. Μία πρόχειρη και την είχα μέχρι το γυμνάσιο. Όλο το δημοτικό και στο γυμνάσιο. …
Επίσης, εδώ στη Σύρο παλιά, επειδή χρησιμοποιούσαν και αρκετά την κουζίνα της Ευρώπης, φτιάχναν ένα πολύ ωραίο γλυκό. Παίρνανε κάστανα, γιατί τα κάστανα από ότι ξέρετε είναι χριστουγεννιάτικα. Βγαίνουν εκείνη την εποχή. Παίρναν λοιπόν κάστανα, τα βράζανε και τα περνούσαν από το μύλο. Παλιά είχαν τον μύλο, τώρα έχουν το μπλέντερ. Δηλαδή, όπως ήταν λιωμένα…
– Πόσες ώρες πηγαίνατε τότε σχολείο; – Πηγαίναμε τότε και πρωί και απόγευμα. Επειδή τότε δεν υπήρχαν ούτε ρολόγια, ούτε κινητά, τίποτε. Ήταν αυτή εδώ πάνω στην Παναγία Φανερωμένη, η καμπάνα. Είχαμε στο σχολείο, μία επιστάτρια, έτσι λεγότανε, που φρόντιζε την καθαριότητα και για τα παιδιά να ανοίγει να κλείνει την πόρτα κτλ. Αυτή λοιπόν…
-Στο σχολείο είχατε δέντρα; Δέντρα; Ξέρετε τι κάναμε; Η δασκάλα μας, μία φορά το χρόνο, ήταν Πάσχα, περίπου εκεί… Παίρναμε πολλά λουλούδια και δέντρα, πεύκα, και πηγαίναμε στο βουνό επάνω και ανοίγαμε μόνοι μας ένα λάκκο και το φυτεύαμε και λέγαμε ότι αυτό το είχαμε βάλει εμείς την τάδε χρονολογία. Τώρα αυτά τα δέντρα έχουν…
